/
خرداد / ۲۴
تا به حال شده به طور کلی به معنی واژه‌ی «ساز» و انواع سازهای موسیقی فکر کنید؟ معمولا وقتی کسی راجع به انواع ساز حرف می‌زند، همه به یاد پیانو، ویالون، گیتار و سازدهنی میفتند. در حقیقت اصلا نمی‌دانند که هر کدام از این سازها به چه دسته‌ای تعلق دارند یا جز پیانو و ویالون، چه سازهای دیگری در دنیا وجود دارد! گاهی ممکن است آهنگ خاصی را بشنوید و حتی نتوانید منبع ایجاد آن را پیدا کنید. چون از ساز، صرفا پیانو و ویالون را می‌شناسید و بس.
اگر اطلاعات شما به همین موارد محدود می‌شود، پس مطالعه‌ی این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم. در این مقاله شما قرار است به صورت بنیادی با ساز و ابزار آلات موسیقی آشنا شوید. در حقیقت آموزشگاه موسیقی مهرورزان سعی دارد تا با مقاله‌ای کوتاه و مختصر، هرآنچه را که باید راجع به سازهای موسیقی بدانید، به شما آموزش دهد.
ابتدا بیایید کلمه‌ی «ساز» را تعریف کنیم. تعریف ساز را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد. هرآنچه که به شما در نواختن یک موسیقی کمک کند، ساز نام دارد. پس به این ترتیب، اگر بخواهیم به اولین ساز موجود در دست بشر اشاره کنیم، باید صدای خود انسان را در نظر بگیریم. ولی با گذشت زمان انسان‌ها کم کم ابزار و وسایل مختلفی را جهت نواختن ساز اختراع کردند. ابزاری که نسبت به صدای خود آن‌ها، کیفیت خیلی بیشتری داشته باشد.
مطمئنا سازها انواع مختلفی دارند و در دسته‌های متنوعی جای می‌گیرند. در ادامه به صورت مختصر انواع سازهای موسیقی را به شما معرفی خواهیم کرد.
همانطور که از نام آن معلوم است، در سازهای زهی صدا از لرزش و ارتعاش زه ایجاد می‌شود. این لرزش نیز از طریق ضربه، زخمه، کشیدن کمان و آرشه در ساز تشکیل می‌شود. این سازها در ارکسترها نیز اهمیت زیادی دارند و بخش اصلی آن را تشکیل می‌دهند. البته این سازهای زهی زیر شاخه‌های دیگری نیز دارند که از آن‌ها می‌توان به ساز زهی زخمه‌ای، آرشه‌ای و کوبشی اشاره کرد.
در این ساز، ارتعاش و لرزش زه از طریق زخمه زدن با انگشتان ایجاد می‌شود و در انواع مختلفی وجود دارد. برای مثال می‌توان به ساز زخمه‌ای ناخنی، شلاقی، دست چپ و سرش زخمه‌ای اشاره کرد.
در این ساز، لرزش و ارتعاش زه از طریق کشیدن یک آرشه به روی تارها به وجود می‌آید. از سازهای زهی آرشه‌ای می‌توان به کمانچه، قیچک، ویولون و … اشاره کرد.
برای اینکه در ساز زهی کوبشی صدا ایجاد کنید، باید با وسیله‌ای شبیه به چکش روی تارها ضربه بزنید. برای مثال می‌توانید سنتور، زیلفون، گلوکن اشپیل، ویبرافون و … را به عنوان ساز زهی کوبشی در نظر بگیرید.
به طور کلی، سازهای زهی در نام‌ها و انواع مختلفی وجود دارند که اگر بخواهیم به نام آن‌ها اشاره کنیم، می‌توانیم جدول زیر را در نظر بگیریم:
| باغلاما | تنبور | دیوان | سی‌تار | کمانچه | قوپوز | ویولون آلتو | ویولن‌سل |
| بالالایکا | چگور | دوتار | سنتور | گیتار | قیجاق(کمانچه ترکمنی) | ویولا | ماندولین |
| بربط | چونگیر | رباب | شورانگیز | قانون | عود | ویولا د آمور | هارپ |
| تار | چنگ | سلانه | قیچک | قاویز (زنبورک ترکمنی) | لوت | ویولا داگامبا | یوکه‌لیلی |
| تار بای | دولسیمر | سه‌تار | کنترباس | ویولون | مراژ | ویولای باس |
اگر می‌خواهید بدانید که بعد از صدای انسان، چه سازی برای نواختن موسیقی استفاده می‌شد، پس شما را به مطالعه راجع به ساز بادی دعوت می‌کنیم. ساز بادی را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین سازهای کشف شده دانست. سازی که از سوراخ کردن استخوان (انسان یا حیوان) ساخته شده است. برای نواختن موسیقی با این ساز، باید درون آن بدمید و هوا تولید کنید. به این ترتیب از حرکت جریان هوا در آن، آهنگی دلنشین ایجاد می‌شود. البته برای دسترسی به این ساز، نیازی نیست که دنبال استخوان حیوان یا انسان مرده بگردید. این سازها در سه نوع ساز بادی چوبی، ساز بادی برنجی و ساز شستی دار بادی در بازار یافت می‌شوند.
احتمالا با شنیدن نام ساز بادی، به یاد فلوت بیفتید. سازهایی چون نی، سُرنا، فلوت، هوبوا، باسون و .. را می‌توان از جمله سازهای بادی چوبی در نظر گرفت. این سازها معمولا از چوب آبنوس یا نی خیزران ساخته می‌شوند. البته منظور ما از ساز بادی چوبی و برنجی این نیست که الزاما از چوب یا فلز برنج ساخته شده باشد. بلکه به خاطر نوع تولید صدا در این سازها، این نام‌گذاری‌ها صورت گرفته است. برای مثال، فلوت را می‌توان نوعی ساز بادی چوبی در نظر گرفت، اما بدنه‌ی آن معمولا از جنس فلز است.
از ساز بادی برنجی می‌توان به شیپور، ترومپت، ترومبون، ساکسیفون، کُر و …اشاره کرد. این سازها معمولا از جنس مس، برنج یا حتی نقره هستند.
منظور از ساز شستی دار، سازی است که بخشی به عنوان «شستی» در آن‌ها وجود داشته باشد. در این سازها برای تولید صدا باید از نیروی مکانیکی یا الکتریکی استفاده کرد. برای مثال می‌توان به اُرگ، آکوردئون، سازدهنی، نی انبان و …اشاره کرد.
درست مانند سازهای زهی، سازهای بادی نیز در انواع اسم‌ها و جنس‌های مختلف در بازار وجود دارند. برای آشنایی با نام و جنس مختلف این ساز، مطالعه‌ی جدول زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
| فلوت | فلوت ریکوردر | فلوگل هورن | قره نی | قشمه | کر آنگله | کر (ساز) |
| کرنای | کلارینت | کورنت | نی | نی انبان | هورن | یدی بوغون نی ترکمنی |
| سازدهنی | سرنا | سوسافون | شمشال | شهنای | شیپور | فاگوت |
| توبا | توبای بایرویت | تویتوک (نی ترکمنی) | دودوک | دوزله (دونی) | زامپونیا | ساکسوفون |
| ابوا | باسون | بالابا | پیکولو | تاریا | ترومبون | ترومپت |
صدا در ساز کوبه‌ای با کوبیدن، تکان دادن، خراشیدن یا مالش ساز ایجاد می‌شود. ساز کوبه‌ای در حقیقت ریتم خاصی را در آهنگ ایجاد می‌کند که آن را می‌توان وظیفه‌ی اصلی این نوع سازها دانست. البته به کمک ساز کوبه‌ای می‌توان ملودی نیز اجرا نمود. با اینکه تاریخ سازهای کوبه‌ای قدمت زیادی دارد و به هزاران سال پیش باز می‌گردد، اما آن‌ها را می‌توان به طور کلی، به دو دسته تقسیم کرد. این دو دسته، سازهای کوبه‌ای با کوک معین و سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین نام دارند. به یاد داشته باشید که این سازها به علت ایجاد ریتم، در نواختن موسیقی‌های شاد بسیار پرکاربرد هستند.
سازهای کوبه‌ای در اسامی و انواع مختلفی در بازار ابزارالات موسیقی یافت می‌شوند. برای مثال می‌توان به دف، دایره، تنبک، تیمبال (تیمپانی)، طبل، دامارو، دمام، مثلث، مارکاس، سن، زنبورک، تومبا و طبلا اشاره کرد.
با کمی توجه به نام این سازها می‌توان فهمید که سازهای صفحه‌کلید‌دار، حاوی یک صفحه‌کلید هستند. صفحه‌کلیدی که از آن برای نواختن آهنگ و موسیقی استفاده می‌شود. این سازها معمولا قیمت بالایی دارند و اساسا به عنوان سازهای غربی و اروپایی شناخته می‌شوند.
شاید شما نیز برای یادگیری سازهای صفحه کلیددار به سراغ آموزش پیانو بروید، ولی این سازها انواع خیلی بیشتری دارند. در ادامه شما را با برخی از این سازها آشنا خواهیم کرد.
| پیانو | ارگ | کلاوسن | کلاویکورد | چمبالو |
| هارپسیکورد | چلستا | آکوردئون | هارمونیکا | هارمونیون |
| گارمون | ویرجینال | سازهای الکترونیکی | ارگ برقی | ترمین |
| سینتی سایزر | کیبورد | گیتار الکتریک | گیتار بیس |
در سازهای الکترونیکی نمی‌توانید صرفا از نیروی مکانیکی برای ایجاد صدا و آهنگ کمک بگیرید. در این سازها، سیم و تار باید با نیروی الکتریکی دچار ارتعاش و لرزش شوند تا صدایی تولید کنند. در این سازها، باید از پالس‌های الکتریکی در نواختن آهنگ استفاده کرد. در جدول زیر شما با انواع سازهای الکترونیکی آشنا خواهید شد.
| ارگ برقی | ترمین | سینتی سایزر | کیبورد | گیتار الکتریک | گیتار بیس | سه تار الکتریک |