/
مرداد / ۲۲
طی شواهد موجود در تاریخ، ساز سنتور اصالتی ایرانی دارد. اثبات این موضوع را می‌توان در سنگ نگاره‌های اقوام قدیمی ایران یعنی آشوریان و بابلی‌ها مشاهده کرد. در این نقاشی‌ها، در دست نوازندگان سازی همانند سنتور به چشم می‌خورد. در حقیقت سنتور از ابتدا و سال‌ها پیش از ظهور اسلام، در ایران وجود داشته که در آن زمان آن را کونار می‌نامیدند. پس از ظهور اسلام، عبد القادر مراغه‌ای سازی به نام طوفان را معرفی کرد که ساختاری شبیه به سنتور امروزی دارد. البته در طوفان برای هر صدا تنها یک سیم بسته می‌‍شد و کوک ساز نیز به وسیله جابه‌‍جایی خرک‌ها انجام می‌‍شد.
دست نوشته‌های قدیمی چینی، منشا ورود ساز سنتور به این کشور را فارس دانسته و بیان می‌کنند سنتور از طریق دریا به چین وارد شده‌است. گفتنی است سنتور که در چین با نام یان کین شناخته می‌شود، امروز یکی از سازهای ملی این سرزمین به حساب می‌رود.
سنتور در اوایل قرون وسطی به اروپا راه پیدا کرد و در طی روند تکامل خود توسط موسیقی‌دانان اروپایی، منجر به ساخت ساز پیانو شد. سازی که امروز به عنوان مادر سازها می‌شناسیم و همچنان از محبوب‌ترین سازهای جهان به شمار می‌رود.
در عصر حاضر، صدای ساز سنتور در نقاط مختلف جهان شنیده می‌شود. سنتور یا سازهایی مشابه با آن امروزه در کشورهای همسایه ایران مانند عراق، ترکیه، سوریه، پاکستان، تاجیکستان و کشورهایی با پیشینه تاریخی مشترک با ایران مانند هند، مصر و یونان و همچنین آن سوی مشرق زمین مانند چین، ویتنام، کره و دیگر کشورهای آسیای میانه نواخته می‌شود.
آنچه که ما امروز به نام سنتور در اختیار داریم، سازی است که از دوران قاجار، یعنی حدود صد و پنجاه سال پیش تا کنون در اختیار نوازندگان ایرانی قرار دارد. در واقع اولین سنتورهای به جامانده از دوران قاجار، متعلق به محمد صادق خان است که شکل و ساختاری شبیه به سنتورهای امروزی دارد.
گفتنی است که ساز سنتور در اواخر دوره‌ی قاجار تقریبا رو به فراموشی گذارده شده‌بود و افراد معدودی در این دوره تاریخی به نواختن سنتور مشغول بودند، علاوه بر این ساخت و آموزش این ساز نیز رو به نابودی بود.
در طول تاریخ این مرز و بوم افراد نامداری همچون ابونصر فارابی و ابن سینا در کتاب‌های خود از این ساز یاد کرده‌اند، حتی عده‌ای ساخت سنتور را به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند.
از نوازندگان ایرانی مشهور سنتور در طول تاریخ می‌توان فرامرز پایور، محمد حیدری، مجید کیانی، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل‌الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، ارفع اطرایی، سوسن دهلوی، رضا شفیعیان، پشنگ کامکار، جواد بطحایی و اردوان کامکار را نام برد.
شما باید پیش از انتخاب سنتور، سبک مورد علاقه خود را بشناسید، با استاد موسیقی مشورت کرده و سپس اقدام به خرید ساز کنید. در زیر انواع سازهای سنتور و ساختار آن‍ها به تفصیل توضیح داده شده‌است.
یکی از رایج‌ترین انواع سنتور در ایران است، اگر می‌خواهید نواختن سنتور را آغاز کنید، سل کوک می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. سل کوک در لغت به معنای سنتوری است که خرک سوم آن روی نت سل کوک شود. امروز در ایران سنتور سل کوک ۹ خرک، بیشتر از انواع دیگر این ساز ساخته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر به هم نوازی و گروه نوازی علاقه‌مند هستید، سل کوک برای شما انتخاب مناسبی است.
این نوع از سنتور، از نظر میزان تولید و استفاده، نسبت به سل کوک در رده دوم قرار دارد. البته لاکوک نیز ساز رایج و متداولی است و می‌تواند برای شروع انتخاب مناسبی باشد. لاکوک در لغت به معنای سنتوری است که خرک سوم آن روی نت لا کوک شود. اگر به تک نوازی علاقه‌مند هستید، لاکوک می‌تواند ساز مورد نظر شما باشد. این ساز در مقایسه با سل کوک صدای زیرتری دارد و یک پرده بالاتر کوک می‌شود.
سنتور سی کوک نیز ساختاری مانند دو ساز قبلی دارد با این تفاوت که ابعادش از سنتور لاکوک کوچکتر است.
آیا خود را روی سن یک ارکستر بزرگ تصور می‌کنید؟ شما می‌توانید یک نوازنده کروماتیک باشید. سنتور کروماتیک با دارا بودن سه اکتاو و نیم مناسب‌ترین نوع سنتور برای نوازندگی در ارکستر است. اگر هشت خرک سمت راست زرد را در نظر نگیریم، الباقی سیم‌های این سنتور سه تایی است. البته اگر شما یک نوازنده مبتدی هستید، پیشنهاد مناسب برای شما، همچنان یکی از دو نوع سل کوک و لاکوک است.
باید توجه داشته باشید انواع سنتور تنها به این چهار دسته خلاصه نمی‌شود. در ایران سنتورهای مختلفی ساخته و توسط نوازندگان استفاده می‌شود که از نظر ابعاد، تعداد خرک و سایر ویژگی‌ها با یکدیگر متفاوت هستند. همانگونه که پیش از این ذکر شد نوازندگان می‌توانند با توجه به علاقه، هدف و نیازشان ساز مناسب خود را انتخاب کنند. برای مثال یک نوازنده ممکن است برای اجرای یک قطعه خاص نیاز به استفاده از خرکهای بیشتر یا جابه‌جا کردن آن‍ها داشته باشد. مثلا یک سنتور ۱۲خرک را در نظر بگیرید. (سنتورهای سل کوک، لاکوک و سی کوک معمولا ۹ خرک هستند) در این ساز در هر ردیف از خرکهای زرد و سفید، ۱۲ خرک وجود دارد، کوک کردن این ساز متناسب با ساختار متفاوتش، روش متفاوتی دارد و می‌تواند برای نواختن یک قطعه یا اجرای فن خاصی توسط نوازنده مورد نیاز باشد.
بیایید با هم نگاهی به این سرزمین چوبی و فلزی خوش آهنگ بیاندازیم:
یک سنتور به طور کلی از ۹ قسمت تشکیل شده‌است که در این بخش به معرفی تک تک این اجزا می‌پردازیم.
بدنه سنتور از یک جعبه بزرگ چوبی تشکیل شده که آن را رزونانس می‌نامند. این قسمت که بزرگ‍ترین بخش هر سنتور را تشکیل می‌دهد معمولا از چوب گردو ساخته می‌شود و خود متشکل از بخش‌های کوچک‍تری است. خرکهای سنتور، روی صفحه‌ی بالایی این جعبه چوبی قرار می‌گیرد. جالب است بدانید خرک‌ها می‌توانند فشاری نزدیک به ۲۰۰ کیلوگرم یا بیشتر را از سوی سیم‌ها تحمل کنند.
کلاف سنتور ۴ ضلع دارد و به شکل ذوزنقه است. این کلاف ذوزنقه، محیط سنتور را شکل می‌دهد. گوشی‌های سنتور، بر روی ظلع سمت راست کلاف قرار دارند. ظلع سمت چپ کلاف، محل نصب سیم گیرها است. به ظلع جلویی سنتور که از سایر اضلاع ذوزنقه کوچکتر است، پیشانی ساز می‌گویند.
پل‌های سنتور، مانند ستون‌های استوانه‌ای یک ساختمان وظیفه‌ی تحمل بار صفحه رویی سنتور را بر عهده دارند. محل قرارگیری این پل‌ها که دورن جعبه سنتور قرار دارند، در کیفیت و نوع صدای ساز بسیار موثر است.
سیم را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین اجزا در بسیاری از سازها دانست. این جسم فلزی خوش صدا، در ساز سنتور نیز، نقش مهمی ایفا می‌کند. به طور کلی دو نوع سیم در سنتور وجود دارد که از لحاظ جنس و رنگ باهم تفاوت دارند. رنگ سیم‌های سنتور، زرد و سفید است و به ترتیب وظیفه‌ی تولید صدای بم و زیر را بر عهده دارند.
خرکهای سنتور، مهره‌های چوبی هستند که زیر سیم‌ها قرار می‌گیرند. مفتول کوچکی برای عدم تماس مهره‌های چوبی با سیم‌های سنتور در بالای خرک‌ها قرار گرفته‌است. تعداد خرک‌ها در سنتور با توجه به نوع و کاربرد ساز، متفاوت است.
گوشی‌های سنتور، وظیفه‌ی کوک کردن سیم‌ها را برعهد دارند. شما می‌توانید این کار را مانند بسیاری از سازها با چرخاندن گوشی و تغییر در سفتی سیم‌ها انجام دهید. البته باید بدانید این وسیله‌ی فولادی با استفاده از آچار کوک حرکت کرده و ساز را کوک می‌کند.
سیم گیرها، همانطور که از نامشان پیداست، مفتول‌های فلزی کوچکی هستند که وظیفه‌ی نگه داشتن سیم‌ها را بر عهده دارند.
شیطانک‌ها در سمت چپ و راست صفحه رویی سنتور قرار دارند و از چوب ساخته شده‌اند. درون این قطعات چوبی و باریک، مفتول‌های فلزی قرار گرفته تا از تماس مستقیم سیم‌ها با چوب جلوگیری شود.
از این وسیله برای چرخاندن گوشی‌های سنتور و کوک کردن سیم‌ها استفاده می‌شود. آچار کوک‌ها معمولا T شکل هستند. البته برای کوک کردن ساز، در سطوح می‌توان از آچار کوک روان استفاده کرد. این آچار ابعاد کوچک‍تری دارد و همانطور که از نامش پیداست، سیم‌ها را به سهولت کوک می‌کند.
در سنتور مانند بسیاری از سازهای زهی، از وسیله‌ای برای ضربه‌زدن به سیم‌ها استفاده می‌شود. مضراب را می‌توان وسیله‌ای مانند آرشه در ویولون دانست. نوازنده با در دست داشتن این قطعه چوبی و ضربه زدن به سیم‌ها، صدا تولید می‌کند. معمولا در قسمت بالای مضراب، قطعه نمدی کوچکی چسبانده می‌شود تا صدای ملایم‌تری تولید کند. اگر قصدتان آموزش و فراگیری سنتور است یا در ابتدای راه هستید، اولین گام شما یادگیری نحوه درست گرفتن مضراب است.
این اولین پرسشی است که در ذهن هر هنرجو و علاقمند به یادگیری سنتور ممکن است، شکل بگیرد. اما بگذارید ابتدا با طرف منفی مسئله روبرو شویم یا به عبارتی:
چه سنتوری را نخریم؟
چه سنتوری برای خرید مناسب است؟
در آخر سعی کنید هنگام خرید و انتخاب ساز از استاد و آموزگار یا فرد با تجربه‌ای کمک بگیرید و حتما پیش از خرید، صدای ساز را با کوک مناسب امتحان کنید.
اگر علاقه‌مند به یادگیری سنتور هستید و تابه‌حال در این زمینه فعالیت نداشته‌اید، نگران نباشید.
ممکن است در گذشته، تجربه‌ی ناموفقی در یادگیری یک ساز یا حتی سنتور داشته باشید. ما به شما تضمین می‌دهیم، موفقیت شما در کلاس سنتور آموزشگاه مهرورزان حتمی است.
اگر پیش از این سنتور می‌نواخته‌اید و برای دوره‌ای آموزش را کنار گذاشته‌اید، مهروزان محل مناسبی برای بازگشت دوباره به دنیای موسیقی است، دست به کار شوید.
ما در آموزشگاه مهروزان با گروهی از مجرب‌ترین اساتید در زمینه سازهای سنتی، شما را تبدیل به یک نوازنده حرفه‌ای می‌کنیم.