/
آذر / ۲۸
شاید شما هم بارها ساز قانون را با سنتور اشتباه گرفته باشید. بله همان سازی که شبیه به ساز سنتور است اما به جای مضراب با انگشتان دست نواخته می‌شود. قانون یک ساز جعبه‌ای به شکل ذوزنقه است که مانند سنتور از تعداد زیادی سیم نایلونی و فلزی در دو طرف جعبه تشکیل شده است. سیم‌ها از روی یک خرک کوچک از جنس پوست حیوان، عبور داده شده است و از جنس روده گوسفند یا نایلون مخصوص هستند. برای نواختن ساز قانون، مضراب، شکل انگشتانه‌ای است که انگشت سبابه داخل آن می‌رود.
سوراخ‌های بزرگی که روی ساز قانون قرار گرفته است، در کیفیت صدای قانون تاثیر زیادی دارد. این ساز با دو انگشت سبابه و با دو مضراب حلقه‌ای نواخته می‌شود. ساز قانون دارای ۷۲ سیم است، که از ۲۴ تای آن می‌توان صوت به دست آورد و مابقی به وسیله ۳ سیم کوک می‌شوند.
قانون یک جعبه کوچک ذوزنقه‌ای شبیه به سنتور است که با تعداد زیادی سیم و یک خرک از جنس پوست حیوان، به دور گوشه‌های ستونی تشکیل شده است. سیم‌های قانون از جنس نایلون یا روده گوسفند است. برای نواختن این ساز خوش صدا، مضراب شما همان انگشتانه‌ای است که دور انگشت‌تان قرار می‌گیرد. قانون دارای ۷۲ سیم و ۲۴ صوت است که هرکدام با ۳ سیم کوک می‌شود.
جالب است بدانید آغاز این ساز از تبار سیتار هندی بوده که بعدها به اروپا رفته است. البته هیچ سند و مدرک دقیقی از تاریخچه ساز قانون در دسترس نیست. اما ریشه قانون ایرانی است که بعد از اسلام به موسیقی عرب نیز اضافه شد. به خصوص در دوره صفویان از این ساز استقبال زیادی شد و با افول این سلسله، سرچشمه بسیاری از سازها مانند قانون به فراموشی سپرده شد. چیزی که مشخص است، قانون از سرزمین‌های شرقی به اروپا رسیده و با الهام از این ساز، اروپا بزرگترین ساز کلاویه دار را ساخته است.
عده‌ای معتقدند سازنده این ساز افلاطون بوده و برخی هم آن را هم تبار ایرانی دانسته و سازنده آن را فارابی می‌شناسند. از طرفی، فارابی در کتاب موسیقی الکبیر به بررسی عمیق سازهای دوران خود پرداخته و رد ساز قانون نیز در این کتاب به چشم می‌خورد.
علاوه بر طرز نواختن سازها، که در سنتور با مضراب و در قانون با انگشتانه است، بر خلاف سنتور که انعکاس صدای آن، روح‌تان را نوازش می‌کند، در قانون خبری از این انعکاس صدا نیست. قانون هم به تنهایی و هم به صورت همنوازی و در ارکستر، صدای شنیدنی و زیبایی دارد. همچنین خرک قانون و سنتور کاملا با هم متفاوت است.
قانون دارای اجزای متفاوتی از جمله کلاف ساز، پیشانی، پوست، پرده گردان، پایه خرک، زخمه(مضراب)، سیم، شبکه‌های صوتی، کلید کوک، حلقه مضراب، شیطانک، جعبه سیم گیر، خرک و قاب پوست است که در ادامه به معرفی هر کدام می‌پردازیم.
دو صفحه ذوزنقه‌ای شکل که با چهار کلاف جانبی به هم متصل شدند. جعبه صفحه قانون از دو صفحه به شکل ذوزنقه قائم الزاویه بوده که با کلاف‌های چهارگانه جانبی به هم متصل شدند.
صفحه رویی که در ساز سنتور می‌بینید به صورت دو گل مشبک است که محل خروج صدا بوده و روی آن دو ردیف ۹ تایی خرک قرار گرفته است. در قانون، صفحه رویی نیز دارای شبکه‌های مشبکی برای خروج صدا است که در سمت چپ ۲۷ پره گردان و ۸۱ گوشی و در سمت راست یک خرک با چهار تکه پوست مستطیلی در زیر آن قرار دارد.
پل‌های استوانه‌ای به قطر مداد، بین صفحه رویی و زیری قرار گرفته است که فشار وارد بر صفحه رویی را کنترل می‌کنند تا صفحه تغییر شکل پیدا نکند.
خرک قانون، یک تیغه باریک به اندازه حدود ۳۵ سانتی‌متر و ارتفاع ۲ سانتی متری است که به کمک چهارپایه چوبی کوچک روی سطح پوست‌ها نصب می‌شود و کلیه سیم‌های ساز قانون از روی آن عبور می‌کند.
قانون دارای گوشی‌هایی از جنس چوب و میخی شکل بوده که یک سر آن شبیه هرم و سر دیگرش باریک است. این گوشی‌ها به صورت عمودی روی سطح سمت چپ ساز قرار دارند.
کلید کوک در ساز قانون یک کلید ۱۰ سانتی متری است که یک سر آن دارای سوراخی به اندازه سر پهن، گوشه ساز قانون است. این کلید برای کوک کردن ساز، در دست چپ نوازنده قرار می‌گیرد.
دو قطعه باریک چوبی با قاعده ذوزنقه‌ای که روی پره گردان و گوشی‌ها نصب شده است. در طول شیطانک، یک مفتول فلزی با همان طول نصب قرار دارد که سیم‌ها بعد از عبور از شیار روی آن می‌گذرد و صدای ساز را شفاف می‌کند.
سیم یا جعبه‌های گره ساز قانون در سمت راست و کلاف جانبی تو خالی است که گره وترها در این قسمت قرار می‌گیرد. سپس از سوراخ‌های تعبیه شده بیرون آمده و روی خرک قرار می‌گیرد.
مضراب قانون یک حلقه پهن فلزی از جنس نقره، ورشو یا برنج است که روی بند دوم انگشت سبابه قرار می‌گیرد. داخل این حلقه، یک تیغه به طول و عرض ۴ و ۱ برای مضراب زدن به سیم وجود دارد که مثل ناخن عمل می‌کند
معمولا برای نواختن ساز قانون آن را روی پا یا زمین می‌گذراند. در ارکستر اگر قانون به صورت تکنوازی باشد، معمولا در ردیف اول نوازندگان قرار می‌گیرد و در صورتی که همراه با خواننده و دیگر نوازندگان باشد، روبرو می‌نشیند. استفاده از میز شیب داری که شیب آن به سمت نوازنده است، نواختن را برای او راحت‌تر می‌کند. از طرفی فرم اعضای بدن نیز در نوازندگی اهمیت زیادی دارد. قانون را به صورت نشسته با کمری صاف و بدون قوز، با زاویه دست ۹۰ درجه و آرنج‌های به سمت داخل می‌نوازند. دست‌ها راحت و رها بدون هیچگونه فشار شروع به نواختن می‌کند. نوازنده دو دست خود را به فاصله یک اکتاو روی ساز قرار داده و معمولا دست چپ کمی دیرتر از دست راست به سیم ضرب می‌زند. به این صورت وضعیت دو صدایی و هم صدایی از ساز شنیده می‌شود. همانطور که گفته شد برای نواختن، یک انگشتانه روی انگشت سبابه قرار می‌گیرد و شروع به نواختن می‌کنید.
برای نواختن ساز، ابتدا روی یکی از سیم‌ها با دست چپ یا راست، ضرب می‌زنید. در نظر داشته باشید طریقه مضراب زدن به صورتی است که انگشتان تنها از بند آخر خم می‌شوند. با هر ضرب به سیم بایستی صدای صاف و شفافی از آن بلند شود. برای انتقال نیرو ابتدا موقع مضراب زدن، انگشتی که در آن انگشتانه قرار گرفته، انگشت شست را لمس می‌کند. این تمرین را تا جایی ادامه می‌دهید تا انگشت و مضراب برای ساز زدن قوی شوند. زمانی که سرعت اجرای ساز بالا رود این هماهنگی ناخودآگاه اتفاق می‌افتد و دیگر نیازی به تماس انگشتانه و شست نیست. زمانی که روی ساز ضرب می‌زنید انگشت شست شما زیر انگشت نشانه که انگشتانه دارد، قرار می‌گیرد. سه انگشت دیگر به حالت رها و بدون فشردگی بایستی نه به صورت جمع و نه به صورت باز باشند.
در هر سازی برای حرفه‌ای شدن، نیاز به صرف وقت و پشتکار است. عوامل زیادی در مدت زمان یادگیری هر فرد برای هر نوع سازی موثر است. از جمله این عوامل شامل موارد زیر است:
هدف از آموزش
اگر می‌خواهید یک نوازنده حرفه‌ای شوید که به گروه‌های ارکستر بزرگ دعوت شوید، بازه ۷ تا ۱۰ ساله را در نظر بگیرید که برای حرفه‌ای شدن نیاز دارید. اگر صرفا به هدف نواختن چند قطعه ساده اقدام به یادگرفتن کردید، یک دوره یکساله نیز برای یادگیری کفایت می‌کند.
علاقه به ساز قانون
در هر کاری تا زمانی که علاقه و پشتکار وجود داشته باشد، مسیر هموارتر و راحت‌تر می‌شود. در صورتی که علاقه کافی نداشته باشید، احتمالا مسیر یادگیری ساز برایتان سخت‌تر و ناهموار به نظر برسد.
تمرین و پشتکار
برای جا افتادن در هر کاری نیاز به تمرین دارید. با تمرین و تکرار است که می‌توانید متفاوت شوید. اگر زمان کافی برای تمرین کردن نداشته باشید، احتمالا آن هدفی هم که از یادگیری ساز قانون در نظر دارید برایتان دورتر عملی شود. هر نیم ساعت کلاس موسیقی حداقل نیاز به چندین ساعت تمرین دارد.
از نوازندگان به نام این ساز می‌توان نوازنده‌های شیرازی خوش نام به نام‌های رحیم قانونی و جلال قانونی را نام برد. مهدی مفتاح نیز نام یکی دیگر از نوازندگان دلنواز ساز قانون است.
جمع بندی
ساز قانون و سنتور دارای اجزای مشابه اما با کارکرد متفاوت هستند. قانون در سراسر سمت چپ خود، ابزارهای کوچک فلزی به نام پره گردان دارد که تغییرات صدا و کوک از این قسمت اتفاق می‌افتد. روی صفحه رویی ساز قانون، پوست‌هایی از جنس پوست شتر، گوساله و ماهی قرار دارد. در صورتی که قصد خرید ساز و مشاوره بیشتر دارید، آموزشگاه مهرورزان با سابقه و تخصصی که در این زمینه دارد، آماده پاسخگویی به شما عزیزان است. در نظر داشته باشید بعد از انتخاب یک آموزشگاه موسیقی خوب، با مشورت از یک فرد متخصص یا استادتان، نسبت به خرید ساز اقدام کنید.