/
دی / ۱۹
چه زیبا گفت مولوی:
«بشنو از نی چون حکایت می کند
از جدایی ها شکایت می کند
کز نِیِستان تا مرا بُبریده اند
از نَفیرم مرد و زن نالیده اند»
نی سازی عرفانی و مقدس در بین صوفیان و نام آوران ادبیات پارسی است که در عمق و ژرفای وجودش ناله ها و رازهایی نهفته است.
این ساز کهن و قدیمی ایران زمین که از دسته سازهای بادی است دارای قدمتی به اندازه تاریخ ایران زمین است. این ساز کهن و اصیل ایرانی علاقه مندان زیادی در تمام نقاط ایران زمین و در بین اقوام مختلف بلوچ، کرد، لر، گیلکی و … دارد.
نی از قدیمیترین ادوات موسیقی بشر است و همانطور که از اسمش پیدا است، توسط گیاه نی ساخته می شود. این ساز در بین جهانیان سازی محبوب است که پیشینه ای تاریخی دارد بطوری که در کشور پرو قدمت آن در آثار باستانی به جا مانده به ده هزار سال قبل بر می گردد.
در ایران در آثار باستانی و نقاشی های قدیمی حک شده، تصویر نی در انواع مراسم ها در کنار دف نشان از قدمت دیرینه این ساز دارد. در بین مردمان ترکیه و در سرزمین چین نی برای اجرای آیین های گوناگون جایگاه ویژه ای دارد. آثار و شواهد باستانی نشان می دهد که ساز نی محدود به منطقه و ناحیه خاصی نیست و در سر تا سر دنیا بین عرفا، شعرا، دراویش، صوفیان اهمیت و جایگاه خاصی دارد. این ساز در مراسم گوناگون مذهبی، ملی و انواع بزم ها پرکاربرد است. امروزه با گذشت سالیان هنوز این ساز علاقمندان خاص خود را دارد و از قداست خاصی بین نوازندگان برخوردار است.
ساز نی به شکل یک لوله استوانه ای است
که در اندازه های مختلف باطول ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر ساخته می شود و دارای قطر حدود یک و نیم تا سه سانتی متر است. نی دارای شش سوراخ است که پنج تا در جلو و یکی در پشت قرار دارد. هر اندازه لوله نی باریک و کوتاه باشد صدای تولید شده توسط آن زیر تر است. نت نویسی در این ساز توسط کلید سل خط دوم می باشد.
نی سازی بی زبانه است که هوا توسط نوازنده از بالا به درون آن دمیده می شود و قسمت بیشتر هوا از اولین سوراخ باز خارج می شود.
معمولا نوازنده نی را به صورت عمودی در دست می گیرد و دهنه آن را بین دو دندان جلو و یا بین لب قرار می دهد و سپس در آن می دمد.
در واقع باز و بسته کردن سوراخ نی توسط انگشتان نوازنده باعث زیر یا بم شدن صدا می شود.
ساز نی کوک ندارد این ساز برای کوک های مختلف ساز های دیگر استفاده می شود.
وسعت صدای نی حدود دو اکتاو و نیم است و به چهار منطقه‌ی صوتی تقسیم می‌شود:
بطور کلی ساز نی را با قرار دادن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در قسمت پایین و پشت آن می‌نوازند، که برخی اساتید از جمله جمشید عندلیبی زبان را در بالا قرار می دهد.
در نواختن نی انگشت گذاری کار ساده ای است و مهمترین کار صدا سازی است.
علاوه بر انگیزه در نواختن ساز نی داشتن سازی مناسب و استاندارد باعث ایجاد صدای دلنشین و رسا می شود که هنرجو را بیش از بیش به نواختن ترغیب می کند.
امروزه انواع گوناگونی از این ساز دوست داشتنی در بازار با قیمت های متفاوت موجود است که معروفترین آنها عبارتند از:
همچنین ساز نی همراه با مهر است و تعداد مهر ها نشان دهنده کیفیت ساز می باشد.
یک مهر: سازی ساده و بی کیفیت که بیشتر جنبه تزیین و برای افراد مبتدی است.
دو مهر: سازی با کیفیت معمولی
سه مهر: این نی سازی با کیفیت بالا و عالی است که بیشتر برای نوازندگان حرفه ای کاربرد دارد.
بر اساس ساختمان و کاربرد نی بین اقوام گوناگون انواع متفاوتی از نی موجود است که در بین افراد و سبک های مختلف نوازندگی محبوبیت خاص خود را دارد.
صدای بم این نی برای آهنگ های محلی بسیار مناسب است. این نوع نی در بین انواع نی ها دارای طول کم و قطر بیشتر است که باعث دورگه شدن صدا می شود.
نی بلند یا نی خرک ساز محبوب در بین ترکمن ها و جنوب ایران است که قدی بلند حدود۷۰ تا ۸۰ سانتی متر دارد. دارای ۵ سوراخ است و صدای سوزناکی را ایجاد می کند.
این نی همانند نی خرک ۵ سوراخ دارد که ۴ تای آن روی ساز و آخری زیر ساز قرار دارد. نی هفت بند دارای ۷ بند و ۶ گره است. این نی دارای چهار منطقه صوتی بم، اوج، غیث و ذیل است که برای نواختن نی را بین دندان می گذارند و هوا را به داخل آن می دمند.
قره نی یا نی سیاه که در کشورهای اروپایی به کلارینت معروف است، نحوه نواختن آن شبیه نی هفت بند است. جنس این نی عموما چوب آبنوس یا فلز است.
ساز محبوب عشایر است که از اتصال دو لوله مجزا تشکیل شده است. سوراخ های لوله ها در کنا هم قرار دارند اما به صورت جداگانه عمل می کنند.
با توجه به انواع نی و قدمت دیرینه ساز نی استادان بنام و چیره دستی در ایران با نواختن نی
آثار زیبا و شیوه های نی نوازی متفاوتی را ایجاد کرده اند، که معروفترین روش های نی نوازی سبک نایب اسدالله و کسایی است.
از مشهورترین نی نوازان می توان به افراد زیر اشاره کرد:
ساز نی با توجه به محبوبیتی که در بین مردم دارد توسط اساتید با تجربه و آموزشگاهای بسیاری آموزش داده می شود. برای نواختن این ساز ابتدا ساز مناسب را انتخاب کرده وبرای این کار بهتر است از مشاوران متبحر کمک بگیرید. در کلاس نی هنرجو با ساختمان اولیه ساز، نحوه صدا سازی، سلفژ و نت خوانی وچگونگی باز و بسته کردن انگشتان آشنا می شود.
مراحل یادگیری این ساز به صورت دوره های مقدماتی و پیشرفته است که هنرجو با علاقه و پشتکار فراوان می تواند بعد از مدتی به فردی حرفه ای تبدیل شود.
نی معمولا برای تک نوازی مناسب است ولی به طور کلی در گروه نوازی با سازهای ملی هم بکار می رود.