/
مرداد / ۱۲
صدای دل‌نشین پیانو، اولین بار در شهر پادووای ایتالیا شنیده شد. شاید بارتولومئو کریستافوری، مخترع پیانو هرگز فکر نمی‌کرد که این ساز روزی محبوب‌ترین ساز جهان شود، اما پس از گذشت ده سال و با تحقیقات موسیقی‌دان‌ها، پیانو کم‌کم به مادر ساز ها تبدیل شد. لقبی که تا به امروز، هیچ سازی نتوانسته از آن خود کند. در اصل پیشرفت یک‌باره و جهانی‌شدن پیانو را می‌توان مدیون یک مقاله از نویسنده‌ای ایتالیایی تبار دانست. مقاله‌ای که بعدها به سایر زبان‌ها منتشر و مقدمه‌ای برای گسترش و بهبود این ساز شد. مخترع پیانو که در حقیقت یک سازنده هارپسیکورد بود، در تلاش برای یافتن راهی بود که بتوان سازی با گستره‌ی صوتی بیشتر ایجاد کرد. صدای هارپسیکورد مستقل از شدت ضربه‌ای که انگشتان به کلید وارد می‌کنند، یک صدای ثابت بود. پیانو این ویژگی را داشت که انگشتان نوازنده شدت صدا را انتخاب کنند. درواقع شدت ضربه باعث بلند شدن یا نرمی صدا می‌شد.
هارپسیکورد جدید که در ابتدا پیانو فورته ( به معنی قوی و ملایم) نام گرفت، با ویژگی قابل‌توجهی که داشت در قرن هیجدهم توجه نوازندگان و موسیقی‌دان‌ها را به خود جلب کرد. پس‌ازآن رفته‌رفته با تغییراتی در راستای بهبود ساز، به پیانو امروزی تبدیل شد و با گستره‌ی صوتی فوق‌العاده مادر ساز ها نام گرفت.
البته باید گفت نوازندگان و همچنین سازهای دیگری نیز، در شکل‌گیری این ایده و اختراع آن مؤثر بودند که ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به اسکروتر، ارگ نواز آلمانی و یا سیلبرمن، سازنده‌ی معروف ارغنون اشاره کرد. همچنین در برخی کتاب‌های تاریخی گفته می‌شود ایده اولیه ساخت پیانو ریشه در سازهایی مانند دولسیمیر یا هتبرک دارد، در این‌گونه سازها، ضربه‌ی چکش بر روی سیم‌ها منجر به تولید صدا می‌شود. ساختاری مشابه با سنتور ایرانی.
پیانو، در سال‌های ابتدایی زندگی خود، به دلیل قیمت بالایی که داشت، تنها متعلق به طبقه‌ی اشراف بود. علاقه و وابستگی این طبقه به پیانو تا حدی زیاد بود که نواختن آن برای هر دوشیزه، در دسته مهارت‌هایی قرار می‌گرفت که می‌بایست پیش از ازدواج آن را فراگرفته باشد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که نواختن پیانو در مجامع عمومی تنها برای مردان امکان‌پذیر بود.
در اوایل قرن نوزدهم، به‌تدریج با پیشرفت قشر متوسط، پیانو به خانه‌های اکثر اقشار جامعه راه پیدا کرد. رایج شدن پیانو در جامعه پیشرفت بسیار زیادی را در رابطه این ساز و به‌طورکلی موسیقی در سایر بخش‌ها رقم زد.
کلاویه های پیانو، همان کلیدهای سیاه‌وسفید هستند که نوازنده با ضربه زدن به آن‌ها قطعه را اجرا می‌کند. اما تابه‌حال با خود فکر کرده‌اید چرا کلیدهای این ساز در دو رنگ و اندازه‌ی مختلف ساخته‌شده است؟
هر اکتاو در پیانو هفت کلید دارد. در حقیقت برای هر نت در هر اکتاو یک کلید سفید در نظر گرفته‌شده است. به کلاویه های سفید پیانو natural key یا کلیدهای طبیعی نیز می‌گویند. بدین معنا که صدای طبیعی نت را اجرا می‌کنند.
اما کلیدهای سیاه چه نقشی را در اجرای یک قطعه‌ایفا می‌کند؟
اگر به ساز پیانو دقت کنید در هر دو طرف کلیدهای سفید یک کلید سیاه قرارگرفته است. اگر به کلید سیاه سمت راست ضربه بزند در حقیقت شما نت دیز را اجرا کرده‌اید. حالا کلید سیاه سمت چپ را لمس کنید. این صدا مربوط به نت بمل است.
البته همه‌چیز به ضربه‌ی شما انگشتان شما بستگی دارد. این همان قانونی است که در نوازندگی پیانو به آن حساسیت به‌شدت ضربه می‌گویند. شدت ضربه‌ی شما میزان ملایم یا بلند بودن صدا را فارغ از نتی که اجرا می‌کنید، مشخص می‌کند.
اگر به ساز پیانو دقت کنید در هر دو طرف کلیدهای سفید یک کلید سیاه قرارگرفته است. اگر به کلید سیاه سمت راست ضربه بزند در حقیقت شما نت دیز را اجرا کرده‌اید. حالا کلید سیاه سمت چپ را لمس کنید. این صدا مربوط به نت بمل است.
البته همه‌چیز به ضربه‌ی شما انگشتان شما بستگی دارد. این همان قانونی است که در نوازندگی پیانو به آن حساسیت به‌شدت ضربه می‌گویند. شدت ضربه‌ی شما میزان ملایم یا بلند بودن صدا را فارغ از نتی که اجرا می‌کنید، مشخص می‌کند.
شاید با شنیدن کلمه پدال، اولین چیزی که در ذهن هرکس نقش می‌بندد، یک اتومبیل باشد، باید گفت اهمیت پدال‌ها در پیانو و مهارت یک نوازنده در استفاده از آن‌ها، درست شبیه به پدال یک ماشین و اهمیت فراوان آن در رانندگی است. یک نوازنده باید زمان دقیق و نحوه‌ی استفاده از هر پدال را به‌خوبی بداند. پدال‌ها در حقیقت روی نت و صدای تولیدشده تأثیر می‌گذارند. البته با توجه به نوع و کاربردشان تأثیری که روی صدا می‌گذارند می‌تواند متفاوت باشد.
هر پیانو معمولاً دو یا سه پدال دارد، که در این سه دسته قرار می‌گیرند:
اگر از یک نوازنده حرفه‌ای پیانو کلمه پدال را شنیدید، هرگز نپرسید کدام پدال؟ چون منظور تمام آن‌ها، پدال دمپر است. پدال دمپر که در سمت راست قرار دارد پرکاربردترین پدال ساز است. با گرفتن این پدال دمپر ها از سیم جدا می‌شوند. در حقیقت تا وقتی پایتان را از این پدال برندارید، صدای ساز قطع نمی‌شود. البته این به معنا نیست که برای اجرای هر نت باید پایتان را روی پدال قرار دهید چراکه هر کلاویه دمپر خودش را دارد. با گرفتن این پدال شما به صدای نت‌ها اجازه می‌دهید تا زمانی که احساس قطعه اجازه می‌دهد و یا برای مبتدی‌ترها تا زمانی که روی صفحه‌ی نت نشان داده‌شده است، ادامه داشته باشند. از این پدال برای اجرای تکنیک لگاتو استفاده می‌شود. در این تکنیک صدای نت‌ها بدون وقفه یا سکوت در قطعه به هم وصل می‌شود.
شاید بتوان برای این پدال اصطلاح غلظت صدا را به کار برد. این پدال با ایجاد ارتعاش سایر نت‌ها، سبب می‌شود وقتی در حال اجرای یک نت خاص هستید، صدای سایر نت‌ها نیز به‌وسیله ارتعاش شنیده شود.
این پدال در وسط قرار می‌گیرد و معمولاً کم‌کاربرد از دو پدال دیگر است. وظیفه‌ی این پدال برخلاف پدال دمپر که نقش طولانی کردن همه‌ی نت‌ها را بر عهده داشت، نگه‌داشتن برخی نت‌هاست. در حقیقت وقتی شما یک نت را می‌نوازید، درحالی‌که پدال سوستنوتو را فشار داده‌اید، تنها صدای همان را به در زمان طولانی می‌شنوید.
این پدال در سمت چپ پیانو قرار دارد. پدال گم صدا، همان‌طور که از نامش پیداست برای آرام کردم و کم شدن صدای نت‌ها استفاده می‌شود. البته باید گفت کاربرد این پدال، در انواع مختلف پیانو کم باهم متفاوت است. در پیانو رویال وقتی این پدال را فشار می‌دهید، سیستم چکش‌های پیانو، به‌طورکلی جابه‌جا می‌شود. در حقیقت با گرفتن این پدال، هر چکش به‌جای آنکه به سه سیم ضربه وارد کند، به یک سیم ضربه می‌زند. اگر دوست دارید، قطعه موسیقی پررمزوراز یا وهم‌آلودی را اجرا کنید، پدال کم‌صدا می‌تواند ابزار مناسبی باشد. در حقیقت پدال کم‌صدا با کم کردن حجم و رنگ نت‌ها، تأثیری وهم‌آلود به قطعه می‌دهد. در زبان ایتالیای به این پدال اونا کردا می‌گویند. کردا در ایتالیایی به معنای سیم است.
این نوع از پیانو معمولاً بدنه‌ای تمام چوبی دارد و ساز مناسبی برای شروع نوازندگی است. البته برای اینکه بدانید پیانوی شما چقدر برای یک فرد مبتدی مناسب است و یا بالعکس آن، باید ارتفاع ساز را اندازه بگیرید. در حقیقت هرچه ارتفاع ساز بیشتر باشد، پیانو حجم صدای بالاتری دارد و برای نوازندگی حرفه‌ای مناسب‌تر است. دلیل این امر را می‌توان در طولانی‌تر شدن سیم‌ها و همچنین بزرگ‌تر شدن صفحه‌ی صدا دانست.
اگر پیانو دیواری شما طولی بین ۱۱۰ تا ۱۳۰ داشته باشد، شما یک پیانو دیواری حرفه‌ای دارید. در حقیقت سایزهای بالای این نوع پیانو می‌تواند از بسیاری از پیانوهای رویال که در سایز کوچک ساخته می‌شود، بهتر عمل کند.
کوتاه‌ترین نوع از پیانوهای دیواری، اسپینت نام دارند. این ساز کوچک که قیمت ارزان‌تری نسبت به سایر سازها دارد، معمولاً برای شروع نوازندگی استفاده می‌شود. ارتفاع ساز اسپینت معمولاً بین ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است و جعبه‌ی صدای کوچکی دارد. علاوه بر این اکشن یا سیستمی که نیرو را در پیانو انتقال می‌دهد، در این نوع، بسیار ساده طراحی‌شده، همین امر باعث ارزان‌تر بودن این نوع از پیانو است.
این ساز، به پیانوی ماندگار معروف است. اگر یک پیانوی کنسول در خانه داشته باشید، باید گفت شما وسیله‌ای مادام‌العمر برای تمرین کردن پیداکرده‌اید. ارتفاع این نوع از پیانو معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است و ساختمانی بسیار محکم و بادوام دارد. این ویژگی باعث شده تا از پیانو کنسول در آموزشگاه و مراکز آموزش موسیقی به‌وفور استفاده شود. این پیانو در بسیاری از قسمت‌ها به پیانوهای بزرگ یا رویال شباهت دارد.
پیانو رویال، معمولاً حرفه‌ای‌ترین نوع از ساز پیانو است که انواع مختلفی دارد. البته باید گفت عمده تفاوت در پیانوهای رویال، طول ساز است. کوچک‌ترین سایز پیانوهای رویال را اصطلاحاً بیبی یا پیانو بچه می‌گویند. این نوع طولی حدود ۱۴۵ تا ۱۶۰ متر دارد و معمولاً به دلیل سایز مناسب، محبوب‌ترین نوع پیانوی رویال است.
نوع دیگر این پیانوها، پیانوی متوسط یا مدیوم گرند است. طول این نوع معمولاً بین ۱۶۰ تا ۲۱۵ سانتی‌متر است. نوازندگان حرفه‌ای معمولاً از سایز ۱۹۰ سانتی این مدل برای تمرین استفاده می‌کنند. این سایز از پیانو رویال پرفشنال گرند نام دارد. سایز ۲۰۰ تا ۲۱۵ سانتی‌متری این مدل نیز با نام آرتیست شناخته می‌شود که برای نوازندگی در کنسرت و اجراهای حرفه‌ای مناسب است.
اما بزرگ‌ترین سایز پیانو رویال طولی حدود ۲۷۵ متر دارد و معمولاً برای کنسرت‌های بزرگ یا سالن‌های اجرای پرجمعیت استفاده می‌شود. این نوع از ساز می‌تواند کلید یا کلاویه های بیشتری نیز داشته باشد. این نوع را معمولاً هالف کنسرت یا فول کنسرت می‌نامند.
در این مدل از پیانو، سیستم کلاسیک به‌طورکلی کنار رفته و همان‌طور که از نام این ساز پیداست در ساخت آن از سیستم دیجیتال بهره گرفته‌شده است. صدای نت‌ها در پیانو دیجیتال، از مدل آکوستیک یا کلاسیک الگوبرداری شده است و شدت صدا برخلاف پیانو آکوستیک در این مدل از طریق بلندگوهای تعبیه‌شده، زیاد و یا کنترل می‌شود. اگرچه پیانو دیجیتال باوجود تمامی پیشرفت‌ها، هنوز نتوانسته است ازلحاظ شدت کیفیت و صدا با پیانو آکوستیک برابری کند ولی به دلیل قیمت و ساخت ساده‌ی آن، امروزه در بین علاقه‌مندان به موسیقی، بسیار رواج پیداکرده است.
پیانو از زمان تولد تاکنون یعنی حدود سه قرن پیش، نوازندگان زیادی را شیفته خودکرده و توانسته عجایب زیادی را به دنیای موسیقی هدیه بدهد. از معروف‌ترین نوازندگان پیانو در جهان می‌توان میتسوکو اوچیدا، جان ایو تی بوده، کلارا شومان، آرتور روبینشتاین، سرگئی راخمانینف، موریزیو پولینی، موتسارت، فرانتس لیست، ریختر، هورویتس، مایرا هس، گلن گولد، شوپن، آلفرد برندل، بتهوون، دانیل بارنبویم، ولادمیر اشکنازی، کلودیو آرائو، مارتا آرگریچ و لیف او اندسن را نام برد.
همچنین از نوازندگان مطرح ایرانی می‌توان به درویش خان، غلامرضا مین باشیان، معتمد الدوله یحیائیان، محمود مفخم، رافی پتروسیان، کیتی امیر خسروی، تانیا آشوت هارتونیان، امانوئل ملیک اصلانیان، نوین افروز، پری برکشلی، مرتضی محجوبیو جواد معروفی، منوچهر و ناصر چشم آذر، شهرداد، اردشیر و انوشیروان روحانی، فریبرز لاچینی و کارن همایون فر اشاره کرد.
اولین گام برای مهارت در هر کاری، علاقه و پس‌ازآن تلاش بی‌وقفه است. اگر می‌خواهید یک نوازنده حرفه‌ای شوید، شما در گام اول باید عاشق موسیقی باشید. پس‌ازآن باید تمرین کردن را جزئی جدانشدنی از زندگی روزمره خود بدانید. اما تمرین کردن حرفه‌ای اصولی دارد که در این بخش به چند اصل مهم دراین‌باره اشاره‌شده است:
مراقب گوش‌هایتان باشید!
به زبان ساده می‌توان گفت برای آنکه خوب بنوازید باید خوب گوش کنید. در حقیقت شما باید یک شنونده حرفه‌ای باشید و بدین معنا که قطعات معروف و زیبا را بارها گوش کنید و سعی کنید از تکنیک‌ها و سبک‌های مختلف در نوازندگی استفاده کنید. این امر می‌تواند در مورد نگاه کردن به حالت دست و فرم نوازندگی، نیز صادق باشد. سعی کنید در هنگم نواختن استاد موسیقی یا فیلم‌های آموزشی با دقت به حرکات دست افراد نگاه کنید. گوش و چشم شما به‌عنوان یک نوازنده باید با موسیقی دوست باشد.
با سازتان مهربان باشید.
معمولاً در شروع یادگیری، به دلیل ضعیف بودن انگشتان یا سایر موارد، نوازندگان با شدت به کلیدها ضربه می‌زنند و حرکات دستشان روی کلیدها کاملاً خشک است. پیشنهاد می‌شود هنگام تمرین کاملاً آرام باشید، تمام دغدغه‌ها را بیرون کنید. بدن شما باید آرامش لازم را برای تمرین داشته باشد. چند نفس عمیق بکشید و بگذارید انگشتانتان روی کلیدها به‌آرامی برقصند.
ریتم را از دست ندهید
حتی اگر هنوز روی یک قطعه تسلط کافی نداشته باشید، پایداری ریتم می‌تواند، قسمتی از اشتباهات شما را پوشش دهد. در مواردی ممکن است از بعضی آکوردها یا نت‌ها اطمینان نداشته باشید، این همان نقطه‌ای است که ریتم به کمک شما خواهد آمد.
به دست‌هایتان فرصت بدهید
اگر یک نوازنده مبتدی هستید برای حرکت هم‌زمان دست‌هایتان عجله نکنید. شما بالاخره این کار را یاد خواهید گرفت. در ابتدا بهتر است از دست راست شروع کنید. بعد از درک شیوه‌ی حرکت انگشتان دست راست، حالا نوبت آموزش دست چپ است. اگر شما حرکت هر دست را جدا یاد بگیرید، بهتر می‌توانید بین انگشتانتان هماهنگی ایجاد کرده و به‌تدریج با دو دست بنوازید.
نت‌ها را به خاطر داشته باشید
معمولاً نواختن یک قطعه از حفظ، مخصوصآ در ابتدای نوازندگی، کمک بسیاری به درست نواختن آن می‌کند. سعی کنید قطعه‌ها را به یاد داشته باشید. البته این کار نیز با تمرین بسیار حاصل می‌شود. شما باید قطعه‌ی موسیقی را به بخش‌های کوچک تقسیم کرده و کم‌کم تمام قطعه را به حافظه بسپارید.
عجله نکنید
شاید از نگاه کردن به‌سرعت حرکت دست‌های یک نوازنده پیانو به وجد آمده باشید و همین امر باعث شده باشد سعی کنید هرچه سریع‌تر بنوازید. اما باید گفت این‌یک باور اشتباه است. سرعت در نوازندگی با گذر زمان به وجود می‌آید. شما باید سعی کنید، آرام و با تمرکز بنوازید. کیفیت و اجرای درست در ابتدای کار بسیار مهم‌تر از سرعت داشتن است. اطمینان داشته باشید وقتی همه‌چیز را درست یاد بگیرید به‌تدریج با سرعت بیشتری خواهید نواخت.
شما بتهوون نیستید
به‌عنوان یک فرد تازه‌کار باید بدانید که چه قطعه‌ای را بنوازید. اگر زیر نظر استاد و یا با استفاده از کتاب آموزشی پیانو را فرامی‌گیرید معمولاً این اصل رعایت شده است. اما شما باید بدانید دانش و مهارت موسیقی شما در شروع نواختن به‌قدری نیست که بتوانید هر قطعه‌ای را بنوازید. بهتر است برای شروع از قطعه‌های ساده استفاده کنید.
لذت ببرید
در آخر باید بدانید موسیقی ابزاری برای آرامش روح است، شما باید از نواختن لذت ببرید. سعی کنید در شروع تمرین قطعه‌ای را بنوازید که بیشتر دوست دارید. اگر خسته شدید کمی استراحت کنید. به یاد داشته باشید که هر نوازنده‌ای حتی حرفه‌ای ممکن است اشتباه کند این واقعیت نباید شما را دل سرد کند.
برای یادگیری ساز پیانو می توانید در کلاس آموزش پیانو آموزشگاه موسیقی مهرورزان ثبت نام کنید تا تحت نظر اساتید مجرب این ساز زیبا را بیاموزید.