/
اسفند / ۱۱
در میان هفت دستگاه موسیقی ایرانی، دستگاه شور از باقی دستگاهها بزرگتر، کاربردیتر و با شکوهتر است؛ به همین دلیل بسیاری از بزرگان موسیقی، دستگاه شور را مادر موسیقی ایران معرفی کردهاند و آن را خواستگاه بسیاری آوازهای بومی و محلی ما میدانند. در ادامهی این مقاله همراه ما باشید تا بیشتر و بهتر با این دستگاه پرآوازه آشنا شویم و جزئیات آن را با یکدیگر بررسی نماییم.
شور یکی از ساده ترین دستگاههای موسیقی ایرانی است، به همین دلیل حال و هوای آن نیز به سادگی حرفهای یک پدربزرگ مهربان و باتجربه است که به آسانی به دل نشسته و مغز را واردار به تفکر میکند. اگر بخواهیم کمی بیشتر درباره حس و حال این دستگاه صحبت کنیم باید بگوییم شور نه آنقدر حزن انگیز و ملال آور است که صفت غم را انتقال دهد و نه آنقدر شادی آور و فرح بخش که صفت نشاط را انتقال دهد! چیزی میان این دو است و حس و حال آدمی را نه به اوج میبرد و نه به درههای غم و غصه؛ به همین دلیل بهترین آهنگها که در طول روز با هر حال و هوایی شنیدنی هستند با این دستگاه ساخته شدهاند.
به غیر از این موارد در معرفی دستگاه شور باید بگوییم که این دستگاه برخلاف دیگر دستگاههای موسیقی ایرانی یک مقام یا یک زیر شعبه از مقام نیست بلکه ترکیبی از از گوشههای مختلف دستگاهها، مقامات و زیرشعبههای آن است. به همین دلیل این دستگاه یکی از گستردهترین دستگاههای موسیقی سنتی است، به نحوی که علاوه بر گوشههای مختلف، دارای آوازهای مستقلی است که از آنها میتوان به آواز دشتی، افشاری، بیات ترک و ابوعطا اشاره کرد.
اگر بخواهیم تاریخچه دستگاه شور را بررسی کنیم باید بگوییم که این دستگاه عمدتا به دلیل دامنه گستردهای که دارد و سادگی اجرای آن یکی از بهترین دستگاهها در ساخت اهنگهای محلی به شمار میرود و همین موضوع سبب شده تا بن مایه بسیاری از آهنگهای قدیمی و بومی ما از آواهای دستگاه شور باشد. به همین دلیل میتوانیم به جرئت بگوییم که این دستگاه سالهاست که با فرهنگ و بطن زندگی ما عجین شده و جزء جدایی ناپذیری از موسیقی ایرانی است. به غیر از این مورد در بررسی تاریخچه شور باید بگوییم که این دستگاه شباهت بسیار زیادی به مقام حسینی دارد و بسیاری از افراد به مقام حسینی، مقام ((شور و شهناز)) یا ((شور قدیم)) نیز میگویند و این موضوع، قدمتی چند صد ساله را برای دستگاه شور ترسیم خواهد کرد.
حال که با این دستگاه پرشور و حال آشنا شدیم بهتر است به سراغ ویژگیهای منحصر به فرد آن رفته و با بیان آنها وجه تمایزی برای این دستگاه با ۶ دستگاه دیگر قائل شویم. این ویژگیها عبارتاند از:
در ردیفهای مختلف موسیقی ایرانی، دستگاه شور دارای گوشههای متفاوتی است به طوری که در مجموع میتوان ۵۰ گوشه برای این دستگاه درنظر گرفت. اما از آنجایی که بسیاری از این گوشهها تنها از لحاظ نام با یکدیگر متفاوت هستند باید بگوییم که دستگاه شور تنها ۱۳ دستگاه مرکزی دارد که از آنها میتوان به درآمد، رهاب، سلمک و زیرکش آن، بزرگ، ملانازی، قجر، دوبیتی، گریلی، خارا، شهناز، رضوی و قرچه اشاره کرد. در ادامه برخی از مهمترین آنها را معرفی میکنیم، این موارد عبارتاند از:
دستگاه شور از لحاظ مد بسیار کوچک بوده و با بسیاری از دستگاههای غربی شباهت دارد اما از آنجایی که درجات گام ایرانی بسته به حال و هوای موجود در آهنگ، متغیر است نمیتوان ساختار این دستگاه را مشابه با این دستگاههای غربی درنظر گرفت. به غیر از این مورد دیگر ویژگی مرتبط با ساختار این دستگاه نیز پایین رونده بودن آن است. این موضوع نشان میدهد که ساختار روندی ملودی شور در اکثر مواقع از بالا به پایین است و درجات دوم، چهارم و هفتم آن به سمت نت پایه متمایل هستند.
جمع بندی
همانطور که گفتیم دستگاه شور یکی قدیمیترین دستگاههای موسیقی اصیل ماست که به دلیل ویژگیهای منحصر به فردی که دارد محبوبیت زیادی در بین مردم و هنرمندان پیدا کرده است. این دستگاه یکی از بهترین دستگاهها برای خوانندگانی است که تجربه کافی برای خواندن ندارند و یا به تازگی شروع به یادگیری دستگاهها کردند، زیرا به سادگی اجرا شده و تکنیکهای موجود در آن نیز به راحتی آموزش داده میشوند. اگر شما نیز علاقهمند به یادگیری موسقی اصیل ایرانی هستید توصیه میکنیم حتما سری به دنیای اعجاب انگیز این دستگاه بزنید.